Έρευνες
Ρωσικό πλοίο που παρακολουθεί υποθαλάσσια καλώδια "αλώνιζε" στη Μεσόγειο και στα ανοικτά της Ελλάδας
O υβριδικός πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ευρώπης δεν διεξάγεται μόνο στον αέρα με drones, αλλά και σε μεγάλα βάθη κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, εκεί όπου βρίσκονται τα υποθαλάσσια καλώδια που μεταφέρουν τεράστιους όγκους δεδομένων.
Άκουσε το άρθρο
του Χάρη Καρανίκα
Όπως αποκαλύπτει η έρευνα του ant1news.gr, κατασκοπευτικό πλοίο του ρωσικού στόλου που μεταφέρει μικρού μεγέθους υποβρύχια, τα οποία καταδύονται σε δεκαπλάσια βάθη απ’ ό,τι τα συμβατικά, με σκοπό την υποκλοπή δεδομένων ή και σαμποτάζ, εισήλθε στη Μεσόγειο στα τέλη Νοεμβρίου του 2024 και περιφερόταν πάνω από υποθαλάσσια καλώδια για περίπου ενάμιση μήνα. Μάλιστα, φέρεται να βρέθηκε κοντά και στην Ελλάδα.
H Διεύθυνση Ερευνών Βαθέων Θαλασσών (ή GUGI) είναι μία υπηρεσία που υπάγεται στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις και θεωρείται ένα από τα πλέον “μυστικοπαθή” τμήματα του πολεμικού ναυτικού. Στις αρμοδιότητές της περιλαμβάνεται η λειτουργία υποβρυχίων που είναι ικανά να καταδύονται βαθιά στη θάλασσα, με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών και τις εργασίες σε εγκαταστάσεις στον βυθό, συμπεριλαμβανομένων των δολιοφθορών. Στο στόχαστρό της εδώ και αρκετά χρόνια έχουν μπει τα υποθαλάσσια καλώδια οπτικών ινών, από τα οποία περνά ο κύριος όγκος πληροφοριών ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του πλανήτη.
Οι επιχειρήσεις της GUGI είναι τόσο απόρρητες που μόνο μια μικρή ομάδα αξιωματούχων είναι ενήμερη για αυτές. Η πλειονότητα των 50 σκαφών του στόλου της είναι μικρά και μεσαίου μεγέθους υποβρύχια, μερικά από τα οποία μπορούν να φτάσουν σε δεκαπλάσια βάθη απ’ ό,τι τα συμβατικά στρατιωτικά υποβρύχια. Διαθέτει όμως και πλοία, όπως το Yantar, τα οποία είναι πολύ φθηνότερα στη λειτουργία τους σε μεγάλες αποστάσεις και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πλατφόρμες μεταφοράς για μικρά υποβρύχια.
Σύμφωνα με τον H.I. Sutton, δημοσιογράφο και συγγραφέα του βιβλίου “Covert Shores: Η ιστορία των αποστολών των ειδικών δυνάμεων του Ναυτικού και των μίνι υποβρυχίων”, το Yantar καθελκύστηκε το 2014 και εντάχθηκε στο ρωσικό στόλο το 2015. Περιγράφεται ως «πλοίο ειδικού σκοπού» και ως «ωκεανογραφικό», αλλά μάλλον πρόκειται περί ευφημισμού, αφού επί της ουσίας μιλάμε για ένα κατασκοπευτικό πλοίο που μπορεί να φιλοξενήσει δύο μίνι υποβρύχια βαθιάς κατάδυσης για υποθαλάσσιες αποστολές.
“Αυτές οι αποστολές πιστεύεται ότι περιλαμβάνουν την κοπή καλωδίων, την τοποθέτηση ειδικών “κοριών” (για υποκλοπή δεδομένων) σε υποθαλάσσια καλώδια και συναφείς αποστολές πληροφοριών. Μπορεί επίσης να εκτελέσει άλλες ειδικές αποστολές, όπως ανάκτηση ευαίσθητου εξοπλισμού από συντριβέντα αεροσκάφη ή δοκιμαστικούς πυραύλους”, επισημαίνει ο Sutton. Όσον αφορά τα δύο υποβρύχια που μπορεί να φιλοξενήσει, συγγραφέας αναφέρει ότι πρόκειται για μικρού μεγέθους με τριμελές πλήρωμα και ότι είναι εξοπλισμένα με υδραυλικούς βραχίονες.
Η πρώτη φορά που το Yantar μπήκε στο στόχαστρο της Δύσης ήταν τον Σεπτέμβριο του 2015, όταν περιπλανήθηκε στα ανοικτά των ακτών των ΗΠΑ καθ’ οδόν προς την Κούβα, όπου υποθαλάσσια καλώδια διατρέχουν τον Κόλπο του Γκουαντάναμο.
Σήμερα, δυτικοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι η GUGI είναι ικανή να διεξάγει ένα πλήρες φάσμα μυστικών επιχειρήσεων εναντίον των αντιπάλων της Ρωσίας, με πλέον πιθανό ενδεχόμενο το σαμποτάζ στα καλώδια και σε άλλες υποθαλάσσιες υποδομές, όπως οι ενεργειακοί αγωγοί.
Οι πρώτες δυτικές κυρώσεις κατά της GUGI επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ τον Φεβρουάριο του 2023, έναν χρόνο μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Ακολούθησε το Ηνωμένο Βασίλειο τον Ιούνιο του 2025, ενώ η ΕΕ δεν έχει λάβει κάποιες κυρώσεις.
Δημοσιογραφική έρευνα των Financial Times που δημοσιεύθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου αποκάλυψε ότι το Yantar άρχισε να πραγματοποιεί για πρώτη φορά μετά την έναρξη του πολέμου “μεγάλες περιοδείες” σε θαλάσσιες περιοχές που διατρέχονται από υποθαλάσσια καλώδια δυτικών κρατών. Συγκεκριμένα, η βρετανική εφημερίδα ανέφερε ότι τον Νοέμβριο του 2024, στο πιο πρόσφατο ταξίδι του, έκανε στάσεις στα ανοικτά των βόρειων ακτών της Νορβηγίας, πάνω από καλώδια που παρέχουν δεδομένα και επικοινωνίες και στη συνέχεια κατέβηκε στη Βόρεια Θάλασσα και τη Μάγχη, πριν κατευθυνθεί προς την Ιρλανδική Θάλασσα. “Εδώ το Yantar προσέλκυσε την προσοχή των βρετανικών ενόπλων δυνάμεων, οι οποίες ανέπτυξαν αεροσκάφη θαλάσσιας περιπολίας και πολεμικά πλοία για να το παρακολουθήσουν.
Η ανάλυση των FT αποκάλυψε μια ένδειξη σχετικά με τους λόγους που αυτή η αποστολή προκάλεσε τόσο έντονη αντίδραση από τη βρετανική κυβέρνηση”, ανέφερε η εφημερίδα στο πρόσφατο δημοσίευμα. Κατόπιν ανάλυσης δορυφορικών εικόνων από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος, οι Financial Times εντόπισαν ένα σκάφος που ταιριάζει με τις διαστάσεις του Yantar στη θάλασσα της Ιρλανδίας και ταιριάζει με όσα είναι γνωστά για το ταξίδι του. “Οι εικόνες δεν επιτρέπουν την λεπτομερή ανίχνευση, αλλά, όταν συνδυάζονται με σήματα του συστήματος αυτόματης αναγνώρισης (AIS), υποδηλώνουν ότι αυτό το σκάφος ήταν ακίνητο για αρκετές ώρες σε μια μικρή θαλάσσια περιοχή που περιλαμβάνει τρία κύρια καλώδια -το CeltixConnect-2, το Geo-Eirgrid και το Rockabill- τα οποία είναι όλα συνδέσεις δεδομένων μεταξύ της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Η Ιρλανδία, μη μέλος του ΝΑΤΟ που ιστορικά βασίζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ για την άμυνά της, είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σε ρωσικές δολιοφθορές”, επεσήμανε η βρετανική εφημερίδα.
Δεν ήταν όμως μόνο αυτό: από τον Οκτώβριο του 2023 έως τον Νοέμβριο του 2024, 11 ρωσικά πλοία είχαν διαρκή παρουσία στη θαλάσσια περιοχή της Βρετανίας, συμπεριλαμβανομένων και κοντά στην Ιρλανδία, σύμφωνα με στρατιωτική ανάλυση του Ηνωμένου Βασιλείου που είδαν οι Financial Times. Η ύποπτη δραστηριότητα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου φαίνεται να ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2024, μετά την περιοδεία του Yantar στην Ιρλανδική Θάλασσα.
Το πλοίο της GUGI που κέντρισε το ενδιαφέρον των Financial Times και προκάλεσε αναστάτωση στις βρετανικές ένοπλες δυνάμεις, δεν επέστρεψε στη βάση του στη Θάλασσα του Μπάρεντς κοντά στα βόρεια σύνορα της Ρωσίας με τη Φινλανδία. Αντιθέτως συνέχισε την πορεία του προς τον νότο. Όπως αποκαλύπτει η έρευνα του ant1news.gr, η οποία βασίζεται σε δημόσια προσβάσιμα δεδομένα, το Yantar εισήλθε στη Μεσόγειο στα τέλη Νοεμβρίου και περιφερόταν πάνω από υποθαλάσσια καλώδια που διατρέχουν τον πυθμένα της για περίπου ενάμιση μήνα. Μάλιστα φέρεται να βρέθηκε και κοντά στην Ελλάδα.
Το Yantar πέρασε τα ξημερώματα της 25ης Νοεμβρίου 2024 τον Πορθμό του Γιβραλτάρ με προορισμό το Αλγέρι. Δεδομένου ότι δεν υπήρχε συνοδευτικό σκάφος, εικάζεται ότι όδευε στο λιμάνι της αφρικανικής χώρας για ανεφοδιασμό, καθώς βρισκόταν ήδη για μεγάλο χρονικό διάστημα στην Ιρλανδική Θάλασσα και πιο πριν στη Μάγχη και τη Βόρεια Θάλασσα.
Στο λιμάνι του Αλγερίου, σύμφωνα με το ίχνος του, έφτασε το πρωί της 27ης Νοεμβρίου όπου και έκατσε για τρεις ημέρες, έως τις 30 του μηνός. Στην πορεία του από την είσοδό του στη Μεσόγειο μέχρι το Αλγέρι “συνάντησε” δύο καλώδια στρατηγικού ενδιαφέροντος: το Europe - India Gateway που ενώνει το Ηνωμένο Βασίλειο με την Ινδία και έχει απολήξεις σε Πορτογαλία, Μονακό, Λιβύη, Αίγυπτο και χώρες της Μέσης Ανατολής, και το FLAG Europe - Asia που συνδέει το Ηνωμένο Βασίλειο με την Ιαπωνία και ενδιαμέσως Ισπανία, Ιταλία και άλλες οκτώ χώρες.
Αμέσως μόλις αναχώρησε από το λιμάνι του Αλγερίου στις 30 Νοεμβρίου το Yantar έκλεισε το σύστημα αυτόματης αναγνώρισης “σβήνοντας” το ίχνος του. Το σύστημα αυτόματης αναγνώρισης λειτούργησε και πάλι στις 31 Δεκεμβρίου κοντά στις αιγυπτιακές ακτές, με προορισμό την Ναυτική Βάση της Αλεξάνδρειας. Καθόλη τη διάρκεια του Δεκεμβρίου φέρεται να περιφερόταν στη Μεσόγειο, ενώ στον υποθαλάσσιο χώρο ανάμεσα στο λιμάνι του Αλγερίου έως τη βάση της Αλεξάνδρειας εντοπίζονται τουλάχιστον δέκα στρατηγικής σημασίας καλώδια, ανάμεσά τους και κάποια που συνδέουν την Ελλάδα με άλλες χώρες, όπως το Asia Africa Europe-1 και το MedNautilus.
Στο θαλάσσιο χώρο στα ανοικτά της Αλεξάνδρειας, σε μία ακτίνα εξήντα χιλιομέτρων από τη ναυτική βάση, εντοπίζονται επίσης περίπου δέκα υποθαλάσσια καλώδια, πολλά από τα οποία περνούν από ευρωπαϊκές χώρες. Στις 3 Ιανουαρίου το Yantar σταμάτησε και πάλι να εκπέμπει σήμα, τέσσερις μολις ημέρες αφού ενεργοποίησαν το σύστημα αυτόματης αναγνώρισης, σβήνοντας ξανά το “ίχνος” του - αυτή τη φορά κατά την αναχώρησή του από την Αλεξάνδρεια.
Εν τω μεταξύ, έπειτα από σειρά προβλημάτων που παρουσιάστηκαν σε υποθαλάσσιες υποδομές κυρίως στη Βαλτική κατά τη διάρκεια του προηγούμενου χρόνου, το ΝΑΤΟ και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις έλαβαν αποφάσεις για να υπάρχει αυστηρή επιτήρηση όσον αφορά την προστασία των καλωδίων. Ανάμεσα στις αποφάσεις που πάρθηκαν τον Δεκέμβριο του 2024 φέρεται να ήταν η στενή παρακολούθηση τόσο του Yantar όσο και ενός άλλου ρωσικού κατασκοπευτικού σκάφους, του Kildin, το οποίο εκείνη την περίοδο βρισκόταν και αυτό στη Μεσόγειο, στη ρωσική ναυτική βάση της Ταρτούς στην Συρία.
Στις 6 Ιανουαρίου, τρεις ημέρες αφού έχει “εξαφανιστεί” το Yantar από το σύστημα αυτόματης αναγνώρισης, μία όχι και τόσο συνηθισμένη κατάσταση εκτυλίσσεται κοντά στο Ιόνιο: σύμφωνα με στοιχεία του ItaMilRadar, ενός site που συλλέγει δεδομένα γεωγραφικού προσδιορισμού αεροσκαφών και πλοίων στην περιοχή της Μεσογείου, αμερικανικά αεροσκάφη ναυτικής περιπολίας και αναγνώρισης P-8A φαίνεται από το στίγμα τους να έχουν απογειωθεί από τη βάση NAS Sigonella στη Σικελία και να “σκανάρουν” επίμονα μία θαλάσσια περιοχή νοτιοανατολικά της Πελοποννήσου λίγο έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα. Το “σκανάρισμα” αυτό διήρκησε μερικές ώρες, από αργά το βράδυ της 5ης Ιανουαρίου έως τις πέντε τα ξημερώματα ώρα Ελλάδος της 6ης Ιανουαρίου.
Κοντά στην περιοχή που σκάναραν τα αμερικανικά αεροσκάφη περνούν τα υποθαλάσσια καλώδια δεδομένων Jonah, που συνδέει την Ιταλία με το Ισραήλ, και το MedNautilus, που συνδέει Ιταλία - Ελλάδα - Κύπρο - Ισραήλ - Τουρκία. Σημειώνεται ότι το Yantar, που είχε κλειστό το σύστημα αυτόματης αναγνώρισης, θα μπορούσε μέσα σε τρεις ημέρες να έχει ταξιδέψει από την Αλεξάνδρεια στο Ιόνιο. Άλλο πιθανό σενάριο για αυτή την ασυνήθιστη δραστηριότητα των αμερικανικών αεροσκαφών είναι στην περιοχή να βρισκόταν το κατασκοπευτικό σκάφος Kildin, το οποίο είχε αναχωρήσει από τη βάση της Ταρτούς στη Συρία στις 17 Δεκεμβρίου και είχε επίσης απενεργοποιημένο το σύστημα αυτόματης αναγνώρισης εκείνη την περίοδο.
Το μοτίβο με το επίμονο σκανάρισμα των P-8A επαναλήφθηκε τις επόμενες ημέρες, πέριξ της Σικελίας: αρχικά στα ανοικτά των νοτιοανατολικών ακτών, μετά στο χώρο μεταξύ Ιταλίας και Μάλτας, όπου υπάρχουν υποθαλάσσια καλώδια σύνδεσης των δύο χωρών, και στις 9 Ιανουαρίου, στα ανοικτά των δυτικών ακτών της Σικελίας.
Περίπου μία εβδομάδα μετά, όταν ξαναλειτούργησε το σύστημα αυτόματης αναγνώρισης, το Yantar βρισκόταν στο λιμάνι στης του Αλγερίου. Από εκεί στις 15 Ιανουαρίου φέρεται να πήγε στα ανοικτά των ισπανικών ακτών στη Μεσόγειο, στο σημείο όπου είχε βυθιστεί το ρωσικό φορτηγό πλοίο Ursa Major, το οποίο εικάζεται ότι μετέφερε κρίσιμα εξαρτήματα για την κατασκευή ενός ρωσικού πυρηνικού παγοθραυστικού. Τέσσερις ημέρες μετά, σύμφωνα με το στίγμα του, απέπλευσε από τη Μεσόγειο περνώντας τον πορθμό του Γιβραλτάρ.
Όσο για το Kildin, στα τέλη Ιανουαρίου έπιασε φωτιά στα ανοικτά της Συρίας, γεγονός που σύμφωνα με τις τις δυτικές υπηρεσίες υπογραμμίζει την κακή κατάσταση στην οποία βρίσκεται το ρωσικό ναυτικό. Σημειώνεται ότι το Kildin, σε αντίθεση με το σχετικά “νεόδμητο” Yantar που μετράει 10 χρόνια υπηρεσίας, καθελκύστηκε στα τέλη του 1969, έχει κλείσει τα 55 έτη. Στις 6 Απριλίου 2025 το Kildin απέπλευσε από τη Μεσόγειο μέσω του Πορθμού του Γιβραλτάρ.
